*De Heilige Stoel heeft ten aanzien van dit hoofdstuk een algemeen voorbehoud gemaakt. Dit voorbehoud dient te worden uitgelegd overeenkomstig de verklaring die de vertegenwoordiger van de Heilige Stoel op de Vierde Bijeenkomst van de Hoofdcommissie op 14 september 1995 heeft gemaakt.

89. Vrouwen hebben het recht te beschikken over het hoogst haalbare niveau van lichamelijke en geestelijke gezondheid. Het bezit van dit recht is van vitaal belang voor hun leven en hun welzijn en voor hun vermogen om deel te nemen aan alle sectoren van het openbare en particuliere leven. Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en niet uitsluitend de afwezigheid van ziekten of gezondheidsproblemen. De gezondheid van vrouwen heeft ook betrekking op hun emotioneel, sociaal en lichamelijk welzijn en wordt bepaald door de sociale, politieke en economische context waarin zij leven, alsmede door biologische factoren. Gezondheid en welzijn zijn echter voor de meeste vrouwen niet weggelegd. Een belangrijke belemmering voor vrouwen om het hoogst haalbare niveau van gezondheid te bereiken, is ongelijkheid, zowel tussen mannen en vrouwen, als tussen vrouwen onderling in verschillende geografische gebieden, maatschappelijke klassen en inheemse en etnische groepen. In nationale en internationale fora hebben vrouwen er met nadruk op gewezen dat gelijkheid, met inbegrip van het delen van gezinsverantwoordelijkheden, ontwikkeling en vrede, noodzakelijke voorwaarden zijn om optimale gezondheid gedurende hun hele leven te bereiken.

90. Vrouwen hebben verschillende en ongelijke mogelijkheden voor toegang tot en gebruikmaking van primaire gezondheidszorg, waaronder primaire voorzieningen ter voorkoming en behandeling van kinderziekten, ondervoeding, bloedarmoede, maag- en darmziekten, besmettelijke ziekten, malaria en andere tropische ziekten en tuberculose, enzovoorts. Ook hebben vrouwen verschillende en ongelijke mogelijkheden om hun gezondheid te beschermen, te verbeteren en op peil te houden. In vele ontwikkelingslanden is ook het ontbreken van verloskundige voorzieningen voor noodgevallen een punt van specifieke zorg. Gezondheidsbeleidsmaatregelen en -programma’s houden vaak de seksegebonden stereotypes in stand en houden geen rekening met sociaal-economische verschillen en andere verschillen tussen vrouwen en gaan vaak voorbij aan het gebrek aan autonomie van vrouwen met betrekking tot hun gezondheid. De gezondheid van vrouwen wordt tevens beïnvloed door seksegebonden vooroordelen in het gezondheidsstelsel en door het feit dat aan vrouwen ontoereikende en onjuiste medische diensten worden verleend.

91. In vele landen, en wel met name in ontwikkelingslanden, specifiek in de minst ontwikkelde landen, worden de stelsels voor openbare gezondheidszorg steeds slechter, doordat er minder over-heidsgelden aan de gezondheidszorg worden gespendeerd en in sommige gevallen structurele aanpassing plaatsvindt. Bovendien kan de privatisering van stelsels voor gezondheidszorg zonder passende garanties voor algehele toegankelijkheid van betaalbare gezondheidszorg ertoe leiden dat er steeds minder gezondheidszorg beschikbaar is. Deze situatie is niet alleen direct van invloed op de gezondheid van meisjes en vrouwen, maar legt ook onevenredig zware verantwoordelijkheden op vrouwen, wier samenstel van taken, inclusief hun rol binnen het gezin en de gemeenschap, vaak niet wordt erkend; daarom ontvangen zij niet de noodzakelijke sociale, psychologische en economische steun.

92. Het recht van vrouwen om te beschikken over het hoogste gezondheidsniveau, dient gedurende hun hele levenscyclus evenzeer te worden gewaarborgd als het recht van mannen hierop. Vrouwen ondergaan grotendeels dezelfde gezondheidsomstandigheden als mannen, maar vrouwen ervaren deze anders. Het feit dat onder vrouwen meer armoede heerst en dat zij in sterkere mate economisch afhankelijk zijn, hun ervaring met geweld, de negatieve houding jegens vrouwen en meisjes, discriminatie op grond van ras of andere factoren, de beperkte zeggenschap die vele vrouwen over hun seksuele en reproductieve leven hebben en hun gebrek aan invloed op de besluitvorming, dit alles vormt een maatschappelijke realiteit die een negatief effect op hun gezondheid heeft. Gebrek aan voedsel en onbillijke verdeling van voedsel in het gezin, waardoor meisjes en vrouwen minder krijgen, onvoldoende toegang tot schoon water, sanitaire voorzieningen en brandstofvoorraden, met name in plattelandsgebieden en arme delen van de steden, en gebrekkige huisvestingsomstandigheden leiden tot overbelasting van vrouwen en hun gezinnen en hebben een negatieve uitwerking op hun gezondheid. Goede gezondheid is van essentieel belang voor een productief en bevredigend leven en het recht van alle vrouwen op zeggenschap over alle aspecten van hun gezondheid, en wel met name hun eigen vruchtbaarheid, is een voorwaarde voor de versterking van hun positie.

93. Discriminatie jegens meisjes in de toegang tot voeding en gezondheidszorg, die vaak een gevolg is van de voorkeur voor zonen, vormt een bedreiging voor hun huidige en toekomstige gezondheid en welzijn. Omstandigheden die meisjes dwingen tot een huwelijk, zwangerschap en kinderen krijgen op jonge leeftijd en die hen onderwerpen aan schadelijke praktijken, zoals verminking van het vrouwelijk geslachtsorgaan, leveren ernstige gevaren voor de gezondheid op. Opgroeiende meisjes moeten, in hun ontwikkeling naar volwassenheid, toegang hebben tot de benodigde gezondheidszorg en voedselvoorzieningen, maar hebben dit al te vaak niet. Advisering over en toegang tot voorlichting over seksuele en reproductieve gezondheid en dienstverlening ten behoeve van jongeren zijn nog ontoereikend of ontbreken volledig en het recht van een jonge vrouw op privacy, vertrouwelijkheid, respect en gefundeerde inspraak komt vaak niet aan de orde. Opgroeiende meisjes zijn zowel biologisch als psychosociaal kwetsbaarder dan jongens voor seksueel misbruik, geweld en prostitutie en voor de gevolgen van onbeschermde en vroegtijdige seksuele contacten. De tendens in de richting van seksuele ervaring op jonge leeftijd, gecombineerd met een gebrek aan informatie en dienstverlening, verhoogt het risico van ongewenste zwangerschap op te jeugdige leeftijd, op besmetting met het HIV-virus en andere seksueel overdraagbare ziekten alsmede onveilige abortussen. Het feit dat meisjes op jonge leeftijd kinderen krijgen, blijft een belemmering voor verbeteringen in de onderwijssituatie en de economische en sociale positie van vrouwen overal ter wereld. Over het geheel genomen kunnen voor jonge vrouwen huwelijk en moederschap op jeugdige leeftijd hun kansen op onderwijs en werkgelegenheid ernstig belemmeren en dit alles zal naar alle waarschijnlijkheid op de lange termijn nadelige gevolgen hebben voor de kwaliteit van hun eigen leven en dat van hun kinderen. Jonge mannen leren vaak niet het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen te eerbiedigen en verantwoordelijkheid op het gebied van seksualiteit en voortplanting gezamenlijk te dragen.

94. Reproductieve gezondheid is een situatie van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en duidt niet uitsluitend op de afwezigheid van ziekten of gezondheidsproblemen, in alle zaken die betrekking hebben op het voortplantingssysteem en de functies en processen hiervan. Daarom impliceert reproductieve gezondheid dat mensen een bevredigend en veilig seksleven kunnen hebben en dat zij de mogelijkheid hebben om zich voort te planten en de vrijheid om te beslissen of, wanneer en hoe vaak zij dit willen doen. Deze laatste voorwaarde impliceert het recht van mannen en vrouwen op informatie over en toegang tot veilige, effectieve, betaalbare en aanvaardbare methoden voor gezinsplanning naar eigen keuze, alsmede andere methoden van hun keuze voor regulering van de vruchtbaarheid die niet in strijd zijn met de wet, en het recht op toegang tot behoorlijke voorzieningen voor gezondheidszorg die vrouwen in staat stellen hun zwangerschap en de bevalling veilig te doorstaan en die paren de beste kans bieden op een gezonde baby. In aansluiting op bovenstaande beschrijving van reproduc-tieve gezondheid wordt reproductieve-gezondheidszorg gedefinieerd als het samenstel van methoden, technieken en diensten dat bijdraagt aan reproductieve gezondheid en welzijn door het voorkomen en oplossen van problemen met betrekking tot reproductieve gezondheid. Hieronder valt tevens seksuele gezondheid, die is bedoeld om het leven en de persoonlijke betrekkingen meer invulling te geven, en niet uitsluitend advisering en zorg in verband met voortplanting en seksueel overdraagbare ziekten.

95. Gezien de bovenstaande definitie omvatten rechten m.b.t. voortplanting bepaalde mensenrechten die reeds in nationale wetgevingen, internationale mensenrechteninstrumenten en andere instrumenten waarover overeenstemming is bereikt, worden erkend. Deze rechten berusten op de erkenning van het fundamentele recht van alle paren en individuele personen om vrijelijk en in volle verantwoordelijkheid te beslissen hoeveel kinderen zij willen hebben, met welk leeftijdsverschil en op welk tijdstip en te beschikken over de informatie en de middelen om hierover te kunnen beslissen, en het recht om het hoogste niveau van seksuele en reproductieve gezondheid te bereiken. Het impliceert tevens hun recht om beslissingen te nemen met betrekking tot voortplanting, zonder dat daarbij sprake is van discriminatie, dwang en geweld, zoals tot uitdrukking gebracht in mensenrechteninstrumenten. Bij de uitoefening van dit recht moeten zij rekening houden met de behoeften van de kinderen die zij reeds hebben en eventuele toekomstige kinderen en met hun verantwoordelijkheden jegens de samenleving. De bevordering van de verantwoorde uitoefening van deze rechten voor alle mensen dient de grondslag te vormen voor door regeringen en samenlevingen ondersteunde beleidsmaatregelen en programma’s op het gebied van reproductieve gezondheid, met inbegrip van gezinsplanning. In het kader hiervan dient volledige aandacht te worden geschonken aan de bevordering van gelijke contacten tussen beide seksen, met wederzijds respect, en met name aan het voorzien in de behoeften van jongeren wat betreft educatie en dienstverlening om hen in staat te stellen op positieve en verantwoorde wijze met hun seksualiteit om te gaan. Reproductieve gezondheid ligt buiten het bereik van vele mensen ter wereld, door factoren als: ontoereikende kennis omtrent de seksualiteit van de mens en onvoldoende of slechte informatie en dienstverlening met betrekking tot reproductieve gezondheid, het vaak zeer onveilig seksueel gedrag, discriminerende sociale praktijken, een negatieve houding jegens vrouwen en meisjes en de beperkte zeggenschap van vele vrouwen en meisjes over hun eigen seksuele en reproductieve leven. Jongeren zijn met name kwetsbaar, omdat het hun in de meeste landen ontbreekt aan informatie en toegang tot relevante diensten. Oudere vrouwen en mannen hebben specifieke problemen op het gebied van reproductieve en seksuele gezondheid, waaraan vaak onvoldoende aandacht wordt geschonken.