Jantine Oldersma

Macht en besluitvorming

• Het kabinet stelt dat de positie van vrouwen en mannen in vijfentwintig jaar drastisch is veranderd; dat heeft consequenties voor het emancipatiebeleid. Het gaat nu minder om het overtuigen van de noodzaak tot emancipatie en meer om aanpassing van instituties en arrangementen aan veranderende leefwijzen.
• Door de keuze van bredere thema’s wordt duidelijk dat emancipatie nog steeds een sectoroverstijgende problematiek is, waarvoor een goed onderbouwd centraal beleidskader onontbeerlijk is.
• Met de aandacht voor ICT en tijd-ruimte problemen wordt nog eens wordt verduidelijkt dat emancipatie een proces is dat gevolgen heeft, zowel voor beleid op ‘dorpsniveau’ als voor beleid ten aanzien van mondiale economische herstructureringen.

Consensus nog onvoldoende in beleid omgezet

Vooral de keus voor de metafoor van een "nieuw sociaal contract" vind ik een interessante. Het gebruik van dit begrip uit de politieke theorie laat zien dat het kabinet zich er van bewust is dat nieuwe verhoudingen tussen mensen ook gevolgen hebben voor de manier waarop de overheid die verhoudingen structureert. Het verbond tussen overheid en kostwinner dat in de jaren vijftig nog zo pregnant aanwezig was in alle arrangementen en regelingen van de verzorgingsstaat moet wijken voor een verbond tussen overheid en pluriforme burger. Daarover lijkt nu een duidelijke consensus bereikt. Des te schokkender is het dat in de nota ook gegevens worden aangehaald waaruit blijkt dat die consensus nog lang niet in beleid is omgezet. Dat de WRR na vijfentwintig jaar emancipatiebeleid kan aantonen dat nog steeds 10 keer zoveel geld wordt ingezet voor ondersteuning van de kostwinner als voor de stimulering van een combinatiemodel is bepaald onthutsend te noemen (zie p.17).

Hoe wordt het "contract" gesloten en door wie?

Dat brengt mij op het onderwerp "macht en besluitvorming"; een onderwerp dat tenslotte ook grote raakvlakken heeft met de notie van een "nieuw sociaal contract". De nota geeft een aantal goede aanzetten voor richtingen waarin dat nieuwe sociale contract gezocht zou kunnen worden. De nota is echter minder duidelijk over de vraag hoe en waar dat contract wordt gesloten en wie de participanten daarbij zijn. In de nota ligt veel nadruk op de verantwoordelijkheid van private partijen als sociale partners en individuele werkgevers. Maar er ontbreekt een visie op de rol van de overheid als regisseur daarbij.

Het ligt voor de hand om als voorbeeld het beleid op het gebied van Sociale zaken en Werkgelegenheid te nemen. Hoe kunnen de processen waarin de sociale verhoudingen in Nederland worden geregeld zo worden aangepast dat de ontstane consensus ook wordt omgezet in beleid? Wat voor consequenties heeft dat voor bestuurlijke instituties en routines op dit gebied? Zijn overlegstructuren nog adequaat? Zijn – om maar een voorbeeld te noemen - de randvoorwaarden die de overheid stelt bij het algemeen verbindend verklaren van CAO’s voldoende toegespitst op de nieuwe verhoudingen? Consequent doorgevoerde aandacht voor de productie van een nieuw sociaal contract en "mainstreaming" zou mijns inziens moeten leiden tot een antwoord op dit soort vragen.

Strategie nodig voor "mainstreaming"

Vragen van deze aard zijn echter niet alleen op dit gebied aan de orde. In de "domeinverkenning" over macht en besluitvorming wordt terecht opgemerkt dat het kwantitatieve aandeel van vrouwen in de verschillende onderdelen van het openbaar bestuur zeer ongelijk is verdeeld. Dit geldt nog in versterkte mate indien en zodra het bedrijfsleven er bij wordt betrokken. De afwezigheid van vrouwen in verschillende sectoren heeft gevolgen voor wat in de domeinverkenning de "kwalitatieve" aanwezigheid genoemd wordt.

"Er ontbreekt structurele aandacht voor de belangen van vrouwen en meer in het algemeen aandacht voor diversiteit. Regelmatig staan issues, die specifiek van belang zijn voor grote groepen vrouwen, op de agenda van besluitvormers, met name regering en parlement. Van een structurele aanpak is echter nog geen sprake" wordt daar gezegd.

Deze constatering verdient verdere reflectie en een nadere uitwerking in een strategie van "mainstreaming" om de verschillende beleidsrichtingen ook een beetje handen en voeten te geven. In de nota wordt vooral de constatering dat "de politiek" zich lijkt te verplaatsen uitgelicht. Daarbij wordt aangesloten bij een interessante discussie waarover in wetenschappelijke kringen nog druk wordt gedebatteerd. Sommige bestuurskundigen menen dat we het tijdperk van het einde van de staat "as we know it" meemaken; anderen waarschuwen dat een dergelijke uitspraak wel eens een "self fullfilling prophecy" zou kunnen blijken te zijn. Deze valkuil staat wijd open als het gaat om het emancipatiebeleid. In deze nota wordt regelmatig verwezen naar andere machtscentra, maar blijft onderbelicht hoe het kabinet haar eigen macht gaat inzetten om de besluitvorming zo in te richten dat daarin meer en vaker structurele aandacht komt voor de belangen van vrouwen en diversiteit. Ook het ambtelijk apparaat komt er een beetje bekaaid af. Nieuw leven inblazen van streefcijfers lijkt een heel goed idee, maar er is ook aandacht nodig voor andere aspecten zoals de aanwezigheid van expertise in het ambtelijk apparaat om de omslag naar een nieuw sociaal contract te faciliteren.

Rol vrouwenorganisaties?

In de nota wordt ingegaan op de rol van maatschappelijke organisaties in het articuleren en agenderen van sociale problemen. Het Kabinet suggereert in die passages veel, maar komt niet erg ter zake. Vrouwen zijn ondervertegenwoordigd, maar in sommige sectoren juist oververtegenwoordigd, wordt gezegd. Hier zou men een beschouwing verwachten over de rol van vrouwenorganisaties in de visie op macht en besluitvorming die wordt ontwikkeld. Die komen echter nauwelijks ter sprake en blijken – bij nader inzien – in de hele nota geen prominente plaats in te nemen. 

Interactieve beleidsvorming: kansen en gevaren

Wel wordt gewezen op de nieuwe kansen die vrouwen worden geboden met de trend naar interactieve beleidsvorming. Ik vraag me af of het kabinet zich hier niet te gemakkelijk rijk rekent. De Britse politiek filosofe Anne Phillips waarschuwt in haar boek "Engendering Democracy" voor een te groot vertrouwen in de emancipatorische functies van de participatieve democratie. Meer nog dan voor de representatieve democratie, hebben burgers voor de participatieve democratie vaardigheden en zelfvertrouwen nodig. Phillips pleit dan ook voor een democratie waarin verschillende vormen van consultatie naast elkaar bestaan en elkaar aanvullen. Van belang is vooral alert te zijn op de daadwerkelijke invloed die verschillende vormen van democratie aan verschillende bevolkingsgroepen bieden. Systematisch onderzoek naar de aanwezigheid en vooral naar de invloed van vrouwen in participatieve vormen van beleid en bestuur zijn in Nederland niet ruim voorhanden. Het lijkt verstandig eerst eens goed te onderzoeken of interactieve beleidsvorming inderdaad kansen biedt aan vrouwen alvorens het concept zonder reserves te omarmen. Dit geldt zowel voor lokale vormen van consultatie als voor de taskforces en ad-hoc groepen die de nationale overheid adviseren.

Kortom: een interessante beschouwing over het emancipatieproces, maar ik zou graag zien dat de komende consultatieronde wat concrete bouwstenen oplevert voor een strategische visie op de rol van de overheid in het tot stand brengen van een nieuw sociaal contract.

Terug naar startpagina commentaren
Terug naar startpagina rubriek Forum