Mariette de Bruijn
Op Gelijke Voet, 20e jaargang, no. 7, juni 2000

Staatssecretaris Verstand is - en klinkt - heel erg beslist. Dat haar Meerjarennota veel discussie losmaakt, vindt ze goed. Dat was precies de bedoeling. Kritiek ? Laat maar komen. Waar ze kan, zal ze het vuurtje zelfs opporren. Alles wat nú wordt uitgevochten, staat straks niet meer in de weg. Maar we moeten niet over álles willen bakkeleien. Soms staan de dingen gewoon vast.

"Het uitgangspunt van de nota is het uitgangspunt van dit kabinet. Je kunt erover twisten, maar dát heeft weinig zin. Het is de basis van alle beleid: een grotere deelname aan arbeid en een grotere economische zelfstandigheid van vrouwen".
De nota kent nog een andere grondslag: "Het bevorderen van de kwaliteit van de samenleving". Alleen, dat heeft niet iedereen begrepen. "Kwaliteit voor het individu én kwaliteit voor de maatschappij als geheel", zegt Verstand. "Sociale kwaliteit, culturele kwaliteit en economische kwaliteit". Een onaantastbare drie-eenheid. "Mijn politieke uitgangspunt".
Wie dat niet door heeft, pakt de nota er nog maar eens bij. "Als je 'm goed leest, kun je er onmogelijk uit opmaken dat louter economische motieven maatgevend zijn". Gedecideerd: "Ik begrijp de kritiek echt niet".

Zedenprekerig
Ze kan er niet bij dat sommige mensen haar gehamer op economische noodzakelijkheid zo dwingend en zedenprekerig vinden. "Ik ben volstrekt niet moralistisch. Integendeel, zou ik zeggen".
Het argument van financiële doelmatigheid laat ze zich niet ontzeggen. "Dat blijf ik gebruiken. Omdat ik daarmee de urgentie van de participatie van vrouwen hoger op de agenda krijg".
Emancipatie gaat nog steeds om sociale rechtvaardigheid en democratische principes. De economische dimensie is daaraan slechts toegevoegd. "Met het geven van inzicht in kosten en baten bereik je sneller iets dan met tamboereren op sociale principes".

Het karakter van de emancipatiestrijd is veranderd, want de tijden zijn veranderd. Tot in de jaren vijftig streden vrouwen voor rechten in het publieke domein. Eerst voor politieke, later voor economische handelingsbekwaamheid. Nu, zegt Verstand, strijden we voor "sociaal-culturele handelingsbekwaamheid".
Alle mensen - vrouwen en mannen - moeten de kans krijgen zich in het sociale én culturele én economische leven volmaakt zelfstandig te bewegen. "Het gaat daarbij natuurlijk niet meer alleen over rechten, ook over plichten. En niet meer alleen over werk, ook over zorg".
"Ik ben daarmee geenszins dwingend bezig. Dit is gewoon écht een nieuwe fase in het emancipatiebeleid. We streven naar een nieuw evenwicht tussen de economische en sociale belangen van mannen en vrouwen".
Ze gruwt van dwang. "Ik bied mensen juist verschillende keuzemogelijkheden. Daarmee kunnen ze hun leven zelf invullen". Individuele vrijheid. "Daar sta ik voor".

Waarschuwen
De overheid moet opties creëren. Iedereen kiest, en switcht van keuze als zijn levensfase of omstandigheden veranderen. Of je nu man of vrouw bent, wit of zwart, getalenteerd of minder getalenteerd: Verstand eist van niemand dat 'ie het huishouden doet of een baan zoekt. Maar ze vindt wél dat iedereen die gezond van lijf en leden is  - als het erop aankomt - voor zichzelf moet kunnen zorgen. Daarom is haar beleid erop gericht minderheidsgroepen met weinig kansen op de arbeidsmarkt een eindje te helpen.
De suggestie dat haar beleid juist de al zo gefortuneerden zou bevoordelen, verwijst ze meteen naar de prullenbak. Het bevorderen van individuele zelfstandigheid houdt gelijke trend met de bouw van een infrastructuur die kwetsbare vrouwen beschermt. De kwantiteit en de kwaliteit van betaalbare kinderopvang nemen snel toe. En dan het zorgverlof. "We gaan uit van betaling van 70 procent van het salaris en tenminste het minimumloon. Daarmee wordt het juist voor mensen met een lager inkomen gemakkelijker om zorgverlof op te nemen".
Er zijn moeders die uit overtuiging thuis blijven. Verstand: "Maar vergeet niet: die keus heeft alleen de vrouw met een partner. Zodra de kostwinner weg is, door echtscheiding of overlijden, staat ze er alleen voor".
Zelf had ze geluk, vindt ze. Haar moeder was een werkende vrouw, die haar dochter van kindsaf bezwoer haar economische onafhankelijkheid voor niets en niemand op te geven.
In feite doet Verstand precies wat haar moeder vroeger deed. Vrouwen waarschuwen tegen de illusies van financiële veiligheid. "Eén op de drie huwelijken strandt. Dat is een gegeven waarmee je rekening moet houden".

Ouderschapsverlof
"Naar mijn overtuiging bevindt onze maatschappij zich in een overgangssituatie. Mannen en vrouwen willen zich langs meer sporen ontwikkelen. We groeien toe naar een situatie waarin én een baan én kinderen verzorgen voor beide seksen even vanzelfsprekend is".
Dus, als de overheid randvoorwaarden voor de combinatie van arbeid en zorg creëert, dan doet ze eigenlijk niets anders dan aansluiten bij autonome, maatschappelijke ontwikkelingen.
Verstand bouwt geen luchtkastelen, ze is serieus over die randvoorwaarden: "Ik ga het kabinet een voorstel doen voor betaling van ouderschapsverlof". Meer wil ze daar nog niet over kwijt. Te prematuur. Maar haar toch al zo resolute stem klinkt nu helemaal vastberaden: "Betaald zorgverlof is een arbeidsvoorwaarde. Die hoort gewoon bij deze tijd".

Werkgevers die dat veel te duur vinden, vergissen zich. Ze zal een sommetje voor ze maken. "De kostwinnersvoorzieningen kosten nog steeds 18 miljard gulden per jaar. Nu onze samenleving geen kostwinnerssamenleving meer is, kun je dat geld toch beter aan combinatievoorzieningen besteden?" In het buitenland zijn ze er al lang achter dat dit ook financieel-economisch interessant is. In Washington sprak Verstand met werkgevers. Die rekenden haar voor dat investeren in werk-privé-voorzieningen aanmerkelijk goedkoper is dan uitstroom van talentvolle mensen.

Meerwaarde
Dichterbij huis zijn ze trouwens ook al verder met de combinatie van arbeid en zorg. In EU-verband staat Nederland onder aan de rij van aantallen werkende vrouwen en onderaan in het aantal uren dat vrouwen werken.
Uit dat soort internationale vergelijkingen valt volgens de staatssecretaris veel af te leiden. Bijvoorbeeld dat Nederland niet kan achter blijven, en een inhaalslag zal moeten maken.
We gaan van die "achterstand" trouwens wél meteen een voorsprong maken. "Want waar andere landen alleen maar uitbesteden, krijgen wij de voorzieningen waarmee je tijd kunt vrijmaken om zelf voor bijvoorbeeld een ziek kind te zorgen". Dat biedt Nederland een sociale meerwaarde, maar Verstand ziet natuurlijk ook economisch profijt. "Als je aansluit bij behoeften van werknemers met zorgtaken, kun je die behouden voor je bedrijf". Dat beperkt de geldverslindende uitstroom van geroutineerde krachten. "En macro-economisch gezien leidt het tot een stabielere arbeidsmarkt".
Goed sociaal beleid is een economische factor, die bijdraagt aan een gezonde economische ontwikkeling. Dat is haar motto, en ze is daar buitengewoon content mee. Hoe anders zou ze de werkgevers achter een emancipatiebeleid kunnen krijgen ? Money talks. Of in haar woorden: "Met cijfermatig inzicht gaat het proces sneller".

Draagvlak
Toch zijn er mensen die vinden dat het helemaal niet zo snel gaat. Die hadden van de meerjarennota meer verwacht. "Dat had ik voorzien. Ik wist dat die kritiek zou komen: ' Waarom zo'n discussiestuk? Waarom niet meer concrete ideeën? ' Ik kan je verzekeren: ik bruis van de ideeën. Maar daar doe ik nog even helemaal niets mee. Ik heb er juist voor gekozen om door middel van deze Meerjarennota met de samenleving in discussie te gaan".
Zo werkt dat nu eenmaal in het poldermodel. "Je kunt niet top-down alles regelen. Ik kan geen wet uitvaardigen die de cultuur verandert. Daarom zoek ik liever samen met alle betrokkenen - jongeren, vrouwen, mannen, allochtonen, het bedrijfsleven, werkenden en niet-werkenden - éérst maatschappelijk draagvlak. Het politieke komt daarna".
Het hele traject van onderzoek en analyse heeft de nodige tijd gekost. Nu de Meerjarennota er is, staat alleen de beleidsrichting vast. Na de zomer, als alle adviesraden en alle emancipatiepartners zijn gehoord, volgt een concreet beleidsplan. "Maar dat is dan wel een emancipatieplan waarover iedereen heeft kunnen meepraten en waar iedereen dus achterstaat en aan mee wil werken".

De staatssecretaris ziet de zomermaanden èn de tijd daarna ontspannen tegemoet. Enthousiast: "Zes adviesorganen buigen zich over de nota. Zoiets was vijftien jaar geleden nog absoluut ondenkbaar. Denk je eens in wat dat betekent voor de zo noodzakelijke verbreding van het emancipatiebeleid. Dat versterkt de lijnen naar en tussen alle departementen!"
Opgetogen citeert ze de titel van een onderzoek naar de emancipatiegedachte onder jongeren: "Emancipatie is uit. Kiezen is in". Als de jeugd de toekomst heeft, geldt dat ook voor haar beleid dat vrouwen en mannen meer keuzemogelijkheden biedt. Toch ?

De Meerjarennota en de achterliggende verkenningen zijn te bestellen bij de Informatietelefoon van het ministerie van SZW, tel. 0800-9051.

Zie over de Meerjarennota ook onze rubriek Forum